ਨਸ਼ਾ ਅਪਰਾਧ ਨਹੀਂ, ਬਿਮਾਰੀ ਹੈ – ਜਿਸ ਦਾ ਇਲਾਜ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ

Introduction – ਨਸ਼ੇ ਨੂੰ ਅਪਰਾਧ ਨਹੀਂ, ਬਿਮਾਰੀ ਵਜੋਂ ਸਮਝੋ

ਆਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਲਤ (Addiction) ਸਮਾਜ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸਮੱਸਿਆ ਬਣ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਇਹ ਗਲਤਫ਼ਹਮੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਨਸ਼ਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਇੱਕ ਅਪਰਾਧੀ ਹੈ, ਪਰ ਹਕੀਕਤ ਵਿੱਚ ਨਸ਼ਾ ਇੱਕ ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਬਿਮਾਰੀ (Mental and Physical Disease) ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਇਲਾਜ ਕਰਨਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ।

Nasha Mukti Kendra Rajasthan ਵਰਗੇ ਕੇਂਦਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸਮਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਨਸ਼ਾ ਕੋਈ ਚੋਣ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਅਵਸਥਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ‘ਤੇ ਕਾਬੂ ਖੋ ਬੈਠਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਨਹੀਂ, ਸਹਾਇਤਾ ਅਤੇ ਥੈਰੇਪੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

1. Understanding Addiction – ਨਸ਼ੇ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ

ਨਸ਼ਾ ਸਿਰਫ਼ ਡਰੱਗ, ਸ਼ਰਾਬ ਜਾਂ ਤਮਾਕੂ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਇੱਕ ਮਾਨਸਿਕ ਅਸਰ (Psychological Condition) ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਵਿਅਕਤੀ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਉੱਤੇ ਇਸ ਕਦਰ ਨਿਰਭਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬਿਨਾਂ ਉਸਦੇ ਰਹਿਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

Medical Science ਅਨੁਸਾਰ, ਨਸ਼ਾ ਦਿਮਾਗ ਦੇ ਕੁਝ ਰਸਾਇਣਕ ਤੱਤਾਂ (Brain Chemicals) ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਤੱਤ “ਡੋਪਾਮੀਨ (Dopamine)” ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਖੁਸ਼ੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਘੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਵਿਅਕਤੀ ਦੁਬਾਰਾ ਨਸ਼ਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਇੱਕ ਚੱਕਰ (Cycle) ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਵਿਅਕਤੀ ਫਸਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਬਿਮਾਰੀ ਮੰਨਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਅਪਰਾਧ।

2. Why Addiction Is Not a Crime – ਨਸ਼ਾ ਅਪਰਾਧ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂ

ਕਈ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਨਸ਼ੇਬਾਜ਼ ਵਿਅਕਤੀ ਜਾਣਬੁੱਝ ਕੇ ਇਹ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਹਕੀਕਤ ਇਹ ਨਹੀਂ।

ਨਸ਼ਾ ਅਪਰਾਧ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂਕਿ:

1. ਇਹ ਮਾਨਸਿਕ ਕਾਬੂ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਹੈ: ਵਿਅਕਤੀ ਚਾਹ ਕੇ ਵੀ ਨਸ਼ੇ ਤੋਂ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦਾ।
2. ਇਹ ਵਿਗਿਆਨਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਾਬਤ ਬਿਮਾਰੀ ਹੈ: ਦਿਮਾਗ ਦੀ ਰਸਾਇਣਕ ਸੰਰਚਨਾ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
3. ਇਸ ਦਾ ਇਲਾਜ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ: ਜਿਵੇਂ ਹੋਰ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਇਲਾਜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਨਸ਼ੇ ਦਾ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
4. ਸਜ਼ਾ ਨਹੀਂ, ਸਹਾਇਤਾ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ: ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸਹੀ ਥੈਰੇਪੀ ਅਤੇ ਮੋਟੀਵੇਸ਼ਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

3. Addiction as a Disease – ਵਿਗਿਆਨਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਨਸ਼ਾ ਇੱਕ ਬਿਮਾਰੀ ਹੈ

ਵਿਗਿਆਨਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ (Scientific View):
ਨਸ਼ਾ ਦਿਮਾਗ ਦੇ ਰਿਵਾਰਡ ਸਿਸਟਮ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਵਿਅਕਤੀ ਨਸ਼ਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਦਿਮਾਗ “ਸੁਖ ਦੀ ਲਹਿਰ” ਜਾਰੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਇਹ ਆਦਤ ਬਣਦੀ ਹੈ, ਦਿਮਾਗ ਇਸ “ਕ੍ਰਿਤ੍ਰਿਮ ਖੁਸ਼ੀ” ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

Symptoms of Addiction as a Disease:

• ਬਾਰ-ਬਾਰ ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਇੱਛਾ ਹੋਣਾ।
• ਨਸ਼ਾ ਨਾ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਚਿੰਤਾ ਜਾਂ ਡਿਪ੍ਰੈਸ਼ਨ।
• ਨਸ਼ਾ ਛੱਡਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਦਾ ਅਸਫਲ ਹੋਣਾ।
• ਪਰਿਵਾਰ, ਕੰਮ, ਜਾਂ ਸਿਹਤ ਤੇ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਅਸਰ।

ਇਹ ਲੱਛਣ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਨਸ਼ਾ ਇੱਕ ਇਲਾਜਯੋਗ ਬਿਮਾਰੀ (Treatable Disease) ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਜੁਰਮ।

4. Why Punishment Doesn’t Work – ਸਜ਼ਾ ਨਾਲ ਹੱਲ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲਦਾ

ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਨਸ਼ੇ ਨੂੰ ਅਪਰਾਧ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਕੀ ਇਸ ਨਾਲ ਨਸ਼ਾ ਘਟਦਾ ਹੈ? ਨਹੀਂ।

ਸਜ਼ਾ ਕਾਮਯਾਬ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂਕਿ:

• ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਤਣਾਅ ਵਿੱਚ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
• ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਮਾਨਸਿਕ ਦਰਦ ਹੈ, ਜੋ ਸਜ਼ਾ ਨਾਲ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।
• ਡਰ ਜਾਂ ਸ਼ਰਮ ਨਾਲ ਵਿਅਕਤੀ ਮਦਦ ਲੈਣ ਤੋਂ ਕਤਰਾਉਂਦਾ ਹੈ।
• ਸਮਾਜਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਉਸਦਾ ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਬਰਤਾਅ ਉਸਦੀ ਹਾਲਤ ਹੋਰ ਬਦਤਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਉਲਟ, ਥੈਰੇਪੀ, ਕੌਂਸਲਿੰਗ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਇਹ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਹੱਲ ਲੱਭਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

5. The Role of Nasha Mukti Kendra – ਨਸ਼ਾ ਮੁਕਤੀ ਕੇਂਦਰ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ

Nasha Mukti Kendra Rajasthan ਵਰਗੇ ਕੇਂਦਰ ਇਹ ਸੁਨੇਹਾ ਫੈਲਾ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਨਸ਼ਾ ਬਿਮਾਰੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਇਲਾਜ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:

1. ਡੀਟਾਕਸ (Detoxification) ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ – ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਨਸ਼ੇ ਦੇ ਅਸਰਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨਾ।
2. ਕੌਂਸਲਿੰਗ – ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇਣਾ।
3. ਗਰੁੱਪ ਥੈਰੇਪੀ – ਹੋਰ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਤਜਰਬੇ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨਾ।
4. ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੀਟਿੰਗਜ਼ – ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨਾ।
5. ਰੀਲੈਪਸ ਪ੍ਰਿਵੈਂਸ਼ਨ – ਮੁੜ ਨਸ਼ੇ ਵੱਲ ਵਾਪਸੀ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣਾ।

ਇਹ ਸਾਰੇ ਤਰੀਕੇ ਸਾਬਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਪਚਾਰ (Treatment) ਹੀ ਸਹੀ ਹੱਲ ਹੈ, ਸਜ਼ਾ ਨਹੀਂ।

6. Government and Legal View – ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਪੱਖ

ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵੀ ਨਸ਼ੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਾਨਸਿਕ ਬਿਮਾਰੀ (Mental Disorder) ਵਜੋਂ ਮੰਨਿਆ ਹੈ।
NDPS Act (1985) ਅਨੁਸਾਰ, ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਇਲਾਜ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ, ਸਗੋਂ ਰੀਹੈਬਿਲਿਟੇਸ਼ਨ (Rehabilitation) ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਕਾਨੂੰਨੀ ਬਦਲਾਅ ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨਸ਼ੇਬਾਜ਼ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਮਰੀਜ਼ ਮੰਨਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਅਪਰਾਧੀ ਨਹੀਂ।

7. The Importance of Compassion and Support – ਦਇਆ ਅਤੇ ਸਹਾਇਤਾ ਦੀ ਲੋੜ

ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਜੋ ਨਸ਼ੇ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਦਇਆ ਅਤੇ ਸਮਝ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ।
ਉਸਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਦੇ ਤਰੀਕੇ:

• ਉਸਨੂੰ ਨਿੰਦਾ ਨਹੀਂ, ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦਿਓ।
• ਉਸਨੂੰ ਇਲਾਜ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰੋ।
• ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਦੋਸਤਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਮਨੋਬਲ ਵਧਾਓ।
• ਕੌਂਸਲਰ ਜਾਂ ਸਹਾਇਤਾ ਸਮੂਹਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜੋ।

ਇਹ ਤਰੀਕੇ ਉਸਦੀ ਬਹਾਲੀ (Recovery) ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਵਾਪਸੀ ਨੂੰ ਆਸਾਨ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।

8. Real-Life Examples – ਹਕੀਕਤੀ ਉਦਾਹਰਨਾਂ

ਕਈ ਲੋਕ ਜਿਹੜੇ ਨਸ਼ੇ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਫਸੇ ਸਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ Nasha Mukti Kendra Rajasthan ਵਿੱਚ ਥੈਰੇਪੀ ਅਤੇ ਆਧਿਆਤਮਿਕ ਚੰਗਿਆਈ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਦਲੀ ਹੈ।
ਉਹ ਹੁਣ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੇਰਣਾ (Inspiration) ਦਾ ਸਰੋਤ ਹਨ।

ਇਹ ਸਬੂਤ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸਹੀ ਇਲਾਜ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਲਤ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

9. Addiction Recovery Is Possible – ਨਸ਼ੇ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਸੰਭਵ ਹੈ

ਨਸ਼ਾ ਛੱਡਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ, ਪਰ ਅਸੰਭਵ ਨਹੀਂ।
ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ:

• ਮੈਡੀਕਲ ਇਲਾਜ
• ਕੌਂਸਲਿੰਗ
• ਪਰਿਵਾਰਕ ਸਹਾਰਾ
• ਆਧਿਆਤਮਿਕ ਥੈਰੇਪੀ
  ਇਹ ਸਾਰੇ ਮਿਲ ਕੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁੱਚਾ ਜੀਵਨ ਜੀਣ ਦੀ ਤਾਕਤ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

Conclusion – ਨਸ਼ੇਬਾਜ਼ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਨਹੀਂ, ਸਹਾਇਤਾ ਦੀ ਲੋੜ

ਨਸ਼ਾ ਕੋਈ ਅਪਰਾਧ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਬਿਮਾਰੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਇਲਾਜ ਸੰਭਵ ਹੈ।
ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਇਹ ਸਮਝਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨਸ਼ੇਬਾਜ਼ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਦੂਰ ਨਹੀਂ, ਗਲੇ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

Nasha Mukti Kendra Rajasthan ਜਿਹੇ ਕੇਂਦਰ ਇਹ ਮਿਸਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ, ਚਾਹੇ ਉਹ ਕਿੰਨਾ ਵੀ ਡਿੱਗ ਚੁੱਕਾ ਹੋਵੇ, ਸਹੀ ਇਲਾਜ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਨਸ਼ੇ ਨੂੰ ਅਪਰਾਧ ਨਹੀਂ, ਬਿਮਾਰੀ ਮੰਨਦੇ ਹਾਂ — ਤਦੋਂ ਹੀ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਅਸਲੀ ਬਦਲਾਅ (True Change) ਆ ਸਕਦਾ ਹੈ।